|
در سال ۲۰۰۱، سهیل عنایت الله، گزارشی را بر روی روش شناسی آینده نگاری بلند مدت برای اتاق فکر بنیان آینده ( Foundation for the Future) واقع در واشنگتن، آماده کرد که در آن به بحث بر روی نحوه اندیشیدن در مورد آینده های بلند مدت (برای مثال هزار ساله آینده) می پردازد. او ۸ روش متفاوت برای اندیشیدن درباره آینده های بلند مدت را به صورت زیر مطرح می سازد:
۱. مصاحبه با دانشمندانیکه آینده را خلق میکنند. میچیو کاکو (uMichio Kak) از این شیوه استفاده کرده است. کارشناسان با استفاده از فناوری های نانو، ژنتیک و رایانه آینده را خلق میکنند لذا ما با پی بردن به آنچه که می اندیشند و بر روی آن کار می کنند می توانیم آینده را درک کنیم و در نتیجه یک حوزه ناشناخته، شناخته میشود.
۲. در دیدگاه دیگر، به جای پرسش از افراد فعال در حوزه فناوری مادی می توان از افرادی که سعی در دسترسی به ذهن ابرخودآگاه، قدرت فراروانی و غیره، دارند تحقیق کرد. دیوید لوی (Loye) چند تحقیق عالی در حوزه پیش نگری از طریق قدرت شهود انجام داده است.
۳.آرمان - کارگاه های چشم انداز. دیدگاه سوم به آرمان ها یعنی چشم اندازهای مطلوب آینده و تصویر آینده می پردازد. اگر می خواهید در مورد آینده بدانید، با گروه ها کار کنید و از آنها بپرسید که چشم اندازها چیست و مایلند آینده آنها چگونه باشد. این دیدگاه ضرورتاً به آنچه که اتفاق خواهد افتاد نمی پردازد بلکه با اذعان به این مطلب صورت میگیرد که گرایش و تمایل شما شروع به شکل بخشیدن به رفتار شما می کند و در واقع تصور قبل از اقدام قرار دارد. تصور شما نسبت به آنچه که ممکن است انجام دهید و همچنین عناصر و دانش فرهنگی و اجتماعی شکل می بخشد. واقعیت فعلی (تحولات فناورانه) به علاوه ذهن ابرخودآگاه به علاوه آینده های مطلوب ما، آینده را شکل می بخشند. در این مفهوم، بهترین روش پیش نگری آینده، خلق آن است.
۴. دیدگاه چهارم مبتنی بر این امر است که واقعیت دارای الگو است. الگوهای عمیق تاریخی وجود دارند که از جمله می توان به الگوی پاندولی سوروکین، مارپیچی سارکار، افول نسلی ابن خلدون، چالش – پاسخ توین بی، انواع تمدن نیکولای کارداشف (همراه با میچیو کاکو)، طبقه مارکس (با افزودن نظام های جهانی والرشتین)، الگوی جنسیت ایزلر و گسترش/ درونگرایی و شخصیت/تغییر شخصیت گالتونگ اشاره کرد. نحوه تعامل آنها یک پرسش تحقیقاتی راهنما یعنی کلان تاریخ است. این امر کاملاً متفاوت از تمرکز بر جدیدترین فناوری ها یا آرمان ها است. رویکرد کلان تاریخی در جستجوی ساختارهای عمیق جامعه شناختی است.
۵. پنجمین رویکرد نگریستن به آینده توسط گراهام مولیتور (GrahamMolitor) ارایه شده است. او ادعا میکند که تمام مسایل فعلی در گذشته دارای نشانه هایی هستند. مولیتور با ارایه فهرستی طولانی و گسترده ادعا میکند که هیچ چیز جدیدی زیر نور آفتاب وجود ندارد:
مالیات هایی که امروزه ما را احاطه کرده اند، دارای ریشه تاریخی بوده و به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز میگردند. تدوین قوانین مکتوب که با گذشت هر روز طولانی تر و پیچیده تر میشود (به سال ۲۱۰۰ قبل از میلاد باز می گردد). تنظیم قیمت به سال ۱۳۰۰ قبل از میلاد باز میگردد. توقف غیرقانونی (ارابه ها، گاری ها) به سال ۴۵ قبل از میلاد باز میگردد. غذای رایگان برای فقرا به ۵۸ قبل از میلاد باز میگردد. قوانین کاهش دود به سال ۱۲۷۳ پس از میلاد باز میگردد. کنترل های آلودگی هوا به سال ۱۲۸۰ پس از میلاد باز میگردد. بیماری آزبسکوز (بیماری ریوی ناشی از استنشاق گرد پنبه نسوز) به سال ۷۹ پس از میلاد باز میگردد. کنترل دولتی آموزش به سال ۵۰۰ قبل از میلاد باز میگردد. صدور مجوز برای مدرسان به سال ۳۶۲ پس از میلاد باز میگردد. خدمات نظام مند شهری به سال ۲۲۱ قبل از میلاد باز میگردد. آزمونهای رقابتی خدمات شهری مکتوب به سال ۲۰۰ قبل از میلاد باز میگردد. قوانین طلاق به سال ۱۸۰۰ قبل از میلاد باز میگردد. کنترل فحشا به سال ۱۹۵۰ قبل از میلاد باز میگردد. جبران ایراد خسارات جسمی به سال ۲۱۰۰ قبل از میلاد باز میگردد.
نکته اساسی و پایه آن است که نوعی جاودانگی وجود دارد که جهت پرداختن به ملاحظات عمیق تر و نمونه مهم است. این بدان معنا نیست که شوک های فناورانه ای وجود نداشته یا نخواهد داشت بلکه بدان معنا است که مسایل همانگونه باقی می مانند. مثلاً، مقوله برقراری ارتباط به معنای بیان نظرات خود برای دیگران صرفنظر از زبان، نوع، دیجیتالی بودن یا .. است. یا در حالیکه اینترنت از ابزارهای سنتی ارتباطی متفاوت است، ارتباط همچنان عنصر تعریف کننده است. حوزه انرژی (و توزیع و کاربرد آن) صرف نظر از شیوه پاسخگویی و رفع آن با استفاده از عضله انسان، چوب، کار حیوانات، نفت خام، گاز طبیعی، باد و آب، زغال، انرژی خورشیدی، شکافت هسته ای و یا در آینده (براساس پیش بینی های مولیتور) از طریق همجوشی هیدروژن، همجوشی هلیم یا انرژی ذره بسیار مهم خواهد بود.
۶. یک الگو به موضع و جایگاه معرفتی تعلق دارد. این به معنای آنچه که می دانید یا نمی دانید نیست بلکه دانستن مرزهای آنچه که نمی دانید است. جزییات واقعی و در واقع الگوهای گسترده تر را نمیتوان به دقت پیش نگری کرد، زیرا آنها توسط معرفت ها تعریف می شوند. معرفت ها مرز آنچه که عادی یا طبیعی فرض می شود را تعریف می کنند و موضوع شفافیت و واضح را مطرح می سازند. مثلاً، دلیل اینکه چرا امروزه دموکراسی موضوعی ارزشمند بوده و بهترین روش حکومتداری فرض میشود بیش از آنکه به یک ویژگی ذاتی آن باز گردد به معرفت مدرن ارتباط دارد. در نتیجه حقیقت تبدیل به امری معرفت بنیاد و نه صرفاً درست یا نادرست می شود. دلایل تمرکز علم بر رویکردهای داروینی نتیجه قدرت جهان مدرن است و نه اینکه آنها اثرگذاتر هستند و یا توانایی شرح و توضیح بیشتری دارند.
تونی جاج (Tony Judge) به این موضوع این گونه اشاره میکند:
… آنچه که در حال حاضر واقعی فرض میشود ضرورتاً در آینده واقعی فرض نخواهد شد. و آینده …. مسوول قضاوت در مورد سطوح هوشمندی و حماقت انسان ها به شیوه ای کاملاً متفاوت از شیوه تعبیر واقعیت ها در حال حاضر است.
چالش موجود پی بردن به جزییات آینده بلندمدت نیست بلکه درک چگونگی تغییر معرفت ها است. پس از مادی گرایی مدرن (خرید میکنم پس هستم)؛ راهبردی (برنده – بازنده، چه کسی بزرگتر است، تنها کشورها مهم هستند)؛ مذکر (روابط مردسالارانه یا فقدان آن)، مسأله بعدی چیست؟ آیا مقوله پسامدرن – چندگانگی و تنوع کامل، اشکال مختلف انسانی و سایبورگ ها (Cyborgs)- مرحله بعدی است؟ یا اخلاق جهانی سیاره ای؟ و اگر چنین باشد، پس از آن چه چیزی خواهد بود؟
۷. رویکرد هفتم، تاریخ دان است. نمی توان پی به آینده برد زیرا این پرسش کاملاً احمقانه است و از منظر تاریخ، با توجه به جزییات واقعی، تغییرها و پیچ و خم های شدیدی وجود دارند. همان گونه که کاپلان و سل (Kaplan and Selle) اظهار داشته اند، «با نگاه به هزاران سال گذشته، در یک سطح پیش بینی ظهور اروپا غیر ممکن است». آنها در ادامه می افزایند: «در آغاز هزاره، هیچ چیزی وجود ندارد که نشان دهد اروپای غیرممکن این نقش را بازی خواهد کرد. حرکت رو به عقب به فرهنگ چین و عربی میرسد و آینده آن به هیچ وجه از قبل مشخص نیست». از این گذشته:
براساس داده های فعلی، تمام نشانه ها بر چین و هند یا جهان اسلام و عربی متمرکز بوده است. در حالیکه امید به زندگی در انگلستان در حد دهه سوم عمر بود، بسیاری از جوانان چینی انتظار داشتند تا شصت سال عمر کنند. خدمات مدنی، آموزش، پول کاغذی، باروت و اختراع های متعدد دیگر چین را فراتر از تمدن های دیگر قرار داده بود. ظهور و سر برآوردن اروپا در نظر گرفته نشده بود. اگر فردی تاریخ کلان را به عنوان یک روش درک جهان می پذیرفت، آنگاه این الگو ممکن بود.
۸. آخرین رویکرد استفاده از دیدگاه سرسخت تجربه گرا است: پیش نگری یا چشم اندازسازی یک اشتباه است زیرا هزار سال بعد آنچنان دور است که در بهترین حالت می توان به بدترین حدس متوسل شد. بهترین روش اکتشاف عوامل حساس و مهم برای بقا و رشد ما است. در نتیجه می توانیم تنها به اکتشاف عوامل فعلی، مثلاً تولید و بهره وری جهانی، روندهای اقتصادی، جمعیت شناسی، فناوری های فعلی و نوپدید و پیامدهای آ نها برای آینده بپردازیم.
از منظر عنایت الله می توان چنین برداشت کرد که هر چند نمی توان برای آینده های بلند مدت دست به پیش بینی زد و چه بسا این کار تا حدودی نیز غیرکاربردی به نظر می رسد، اما برای داشتن بینش درست از آن باید به مسائل چندگانه ای مانند آرمان ها، کلان روندهای تاریخی، معرفت شناسی ها و … توجه داشت.
نوشته بالا با دخل و تصرفی اندک برگرفته از فصل چهارم کتاب پرسش از آینده نوشته سهیل عنایت الله است که در این فصل به بررسی الگوهای آینده بلند مدت می پردازد.
پی نوشت: یک سازمان مستقل و غیر انتفاعی دیگر با نام بنیان آینده زیر نظر اتحادیه اروپا نیز وجود دارد که به طور خاص به مسائل اجتماعی در خاورمیانه و شمال آفریقا می پردازد.
منبع:ایران فیوچریست
|
